[ANALYSIS] Papunta ba tayo sa stagflation? Ano ’yun?

Ang stagflation ay termino sa economics na nagmula sa dalawang salita: “stagnation” o pagtumal ng ekonomiya at “inflation” o pagtaas ng presyo ng mga bilihin.

Mukhang papunta ang mundo sa period ng stagflation.

Ngayon pa nga lang, ramdam na ramdam na natin ang sobrang pagtaas ng mga presyo, mula sa gasolina at diesel, kuryente, at pagkain. Tinalakay ko iyon sa aking article final week. (BASAHIN: Golden age o golden costs?)

Ngunit hindi lang Pilipinas ang nakararanas ng mataas na inflation. Sa buong mundo, pumalo na sa 7.7% ang median inflation price noong Abril, pinakamataas mula noong 2008, ayon sa World Financial institution.

At lalo pa itong lalala. Sa US noong Mayo, pumalo na sa 8.6% ang inflation, pinakamataas mula Disyembre 1981, o apat na dekada na ang nakalilipas. Sa katunayan, mas matindi pa sa ibang bansa, kung saan double digits na ang inflation: sa Turkey 74%, sa Argentina 58%.

Bakit nga ba ang taas ng inflation sa buong mundo?

Una, habang maraming bansa ang nagbubukas ng kanilang mga ekonomiya mula sa bangungot ng pandemya, lumalakas ang demand para sa iba’t ibang produkto at serbisyo. Sa Econ 101, alam natin na ’pag mataas ang demand ay tumataas ang presyo ng mga bilihin – kung walang ibang nagbabago.

Ikalawa, patuloy na mabagal ang pag-transport ng uncooked supplies at mga produkto sa iba’t ibang bansa dahil sa mga nasirang provide chains. Dumadagdag ito sa presyo ng primary commodities at idinudulot ng mga bagong COVID-19 lockdowns sa importanteng mga siyudad sa China (na nauwi sa pagsasara ng maraming mga manufacturing unit at port). Mayroon pang patuloy na pananakop ng Russia sa Ukraine.

Langis at pagkain ang dalawa sa primary commodities na kung saan dama ang pagkalala ng inflation sa buong mundo. Ayon sa World Financial institution, ngayong 2022, ang inflation ng enerhiya ay papalo sa 52%, ang pagkain 18%.

Maraming bansa kasi ang nag-impose ng sanctions o parusa sa Russia, at nag-angkat muna ng langis mula sa ibang bansa o di kaya’y gumagamit ng kanilang strategic reserves.

’Di nakatutulong na medyo bumababa ang produksiyon ng langis ng OPEC o Group of Petroleum Exporting Nations, bagama’t nangako na silang tataasan iyon.

Pagdating naman sa pagkain, main exporter ng wheat o trigo ang Ukraine at Russia: accountable sila sa 1/3 ng trigong kinakalakal sa international market.

Ang patuloy na giyera sa Ukraine ay inaasahang magdudulot ng international wheat scarcity, at apektado hindi lamang ang Western international locations, kundi pati na rin ang mas mahihirap na bansa tulad ng Nigeria, Ethiopia, Senegal, at Egypt.

Ayon sa United Nations, humigit-kumulang 47 milyong tao ang maaaring magutom ngayong 2022 dahil sa krisis sa Ukraine.

Ayon pa sa historian na si Timothy Snyder ng Yale College, maaari ring sinasadya ni Russian President Vladimir Putin na mauwi sa world meals disaster ang pananakop sa Ukraine. Ito’y upang maisisi niya sa Ukraine ang krisis, sirain ang reputasyon ng Ukraine sa mata ng mundo, at gawing katanggap-tanggap ang pananakop ng Russia doon.

Pagtaas ng rates of interest

Bilang tugon sa malalang inflation, maraming central banks sa mundo ngayon ang nagtaas na ng kanilang rates of interest – senyales na dapat na ring magtaas ng rates of interest ang mga bangko sa kani-kanilang bansa.

Halimbawa, noong Hunyo 16, inanunsiyo ng Federal Reserve (ang central financial institution ng US) na nagtaas sila ng kanilang “federal funds price” o coverage rate of interest nang 0.75 share factors o “75 foundation factors.” Pinakamatarik na pagtaas iyon mula 1994, at pangatlong pagtaas mula noong nagsimula ang pandemya.

Sa Pilipinas naman, nagtaas din ng coverage rate of interest ang Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP) kamakailan. Noong Mayo 19, itinaas nila iyon nang 0.25 share factors (25 foundation factors), unang beses mula noong 2018.

Sa buong mundo, 44 bansa na ang nagtaas ng kanilang rates of interest.

Ano ang kinalaman ng rates of interest sa pagsugpo sa inflation?

Kung mataas ang rates of interest sa mga pautang ng mga bangko, ’di nakagaganang umutang para sa mga bahay, kotse, o negosyo. At kapag maraming ’di muna umuutang, bababa ang demand sa ekonomiya para sa mga bagay na ito, at mawawala – o at the least mababawasan – ang stress na tumaas ang mga presyo ng bilihin.

Sa madaling sabi, kung ang inflation ay ang bilis o velocity ng isang sasakyan, ang pagpataw ng mataas na rates of interest ay pag-apak sa preno ng isang humaharurot na sasakyan.

Dahil sobrang tulin ng sasakyan ng world economic system ngayon, mukhang lalo pang didiin ang pag-apak sa preno ng iba’t ibang ekonomiya. Ngunit kung magtatagal ito, might malaking posibilidad na masyadong bumagal ang sasakyan, na ayaw rin naman nating mangyari. Worst case situation, tuluyang titigil ang sasakyan at malulugmok ang maraming ekonomiya sa tinatawag na “recession.”

Ayon sa World Financial institution, mula sa 5.7% na paglago ng world economic system noong 2021, malamang babagal iyon sa 2.9% ngayong 2022. Mas malala ang sitwasyon sa “superior economies” o mauunlad na bansa kung saan lalo pang babagal ang kanilang paglago sa 2023 at 2024.

Ang isa pang malaking problema, kahit na taasan ang rates of interest, baka ’di rin masyadong bumaba ang inflation. Ito’y dahil ang inflation ay dulot nga rin ng mga problema sa provide ng langis o pagkain na wala namang kinalaman sa interes sa mga utang, at ’di naman direktang kontrolado ng central banks.

Kung limitado ang epekto ng pagtaas ng rates of interest, asahan ang stagflation sa maraming bansa.

Throwback sa dekada ’70 at ’80

Ang nangyayari ngayong 2022 ay kahawig ng mga naganap noong dekada ’70: sobrang taas midday ng inflation sa buong mundo, pati sa Pilipinas.

Pero dekada ’80 na noong nakaranas tayo ng stagflation. Ang inflation noong 1984 ay 50%. Samantala, noong 1984 at 1985, bumagsak ang ekonomiya natin ng tumataginting na 14% (by comparability, ang pagbagsak noong 2020 dahil sa COVID-19 ay wala pang 10%).

Bukod sa mga masasamang pamamalakad ng nakatatandang Marcos sa ekonomiya midday, naging sanhi rin ng ating recession noong panahong ‘yun ang pagtataas ng rates of interest sa mundo na nagdulot ng mas malaking interes sa sandamukal na inutang ni Marcos. (BASAHIN: Marcos debt: Ano ang katotohanan?)

Pero marami ring ipinagkaiba sa panahon ngayon.

Una, ang inflation ay nasa 5.4% lang noong Mayo 2022, malayong-malayo sa 50% noong 1984.

Ikalawa, ang ating BSP ay mayroon na ring tinatawag na “inflation goal” (nasa 2-4%), at ginagawa ang lahat upang makamit iyon.

Ikatlo, malayo-layo na ang narating ng ating ekonomiya, at ang regular development nito sa nakalipas na dekada ay naglalaro sa 6%. Ngayong medyo nakaka-recover na tayo sa pandemya, malayo tayong makaranas ulit ng recession.

Gayunpaman, might posibilidad na makaranas ng stagflation ang maraming bansa sa mundo, at maramdaman ng mga Pilipino ito sa patuloy na pagtaas ng mga presyo. Kung gayon, lalo pang tatagal ang paghihirap ng maraming tao – lalo na ang mahihirap.

Sa kabila ng mga bagong krisis na kinakaharap ng mundo, ano ang magiging aksiyon at polisiya ng incoming na Marcos Jr. administration? Hanggang ngayon, ni ho, ni ha, wala silang plano.

Sana – para sa kapakanan ng mga Pilipino – maghanda at umaksiyon na sila sa lalong madaling panahon.­­ – MR

JC Punongbayan, PhD is an assistant professor on the UP College of Economics. His views are unbiased of the views of his affiliations. Comply with JC on Twitter (@jcpunongbayan) and Usapang Econ (usapangecon.com).